Study about world geography world जगाच्या भूगोल विश्वावरील अभ्यासात्मक माहिती

विश्व

तारे – तारे हे स्वयंप्रकाशित आणि उष्ण व तेजस्वी खगोल आहेत.
तारे लुकलुकतात.
सूर्य हा पृथ्वीपासून सर्वात जवळचा तारा असून तो स्वतःभोवती फिरतो.

दीर्घिका – सूर्यासारख्या अनेक ताऱ्यांचे मिळून बनलेल्या विशाल तारका समूहास दीर्घिका किंवा तारकामंडळ म्हणतात.
एका दीर्घिकेत साधारणत दहा ते वीस हजार कोटी तारे आणि हायड्रोजनचे प्रचंड ढग असतात.

आकाशगंगा – आपले सूर्यकुल ज्या र्दीर्घकेत आहे तिला आकाशगंगा मिल्की वे म्हणतात.
आकाश गंगेचा विस्तार विश्वाच्या मध्यातून साधारणत दक्षिणोत्तर दिशेत पसरलेला आढळतो.

अँड्रोमेडा – आपल्या आकाशगंगेची जुळी बहीण.
यामध्ये मिल्की वे च्या तुलनेत अधिक तारे आहेत.

तारकासमूह – म्हणजेच अवकाशातील अनेक तार्‍यांचा समूह.
उदा. अवकाशात उत्तरेला सप्तर्षी हा सात ताऱ्यांचा समूह आढळतो.
सप्तर्षीच्या साह्याने आपणास ध्रुवतारा शोधता येतो, जो उत्तर दिशा दर्शवितो

ग्रह – ग्रह प्रकाशित असून ज्या मुख्य ताऱ्यांभोवती ते फिरतात त्या तार्‍यांपासून त्यांना प्रकाश मिळतो. ताऱ्या प्रमाणे ग्रह लुकलुकत नाहीत.
सूर्यमालेतील पृथ्वीसह प्रमुख ग्रहांना सूर्यापासून प्रकाश मिळतो.

उपग्रह – ग्रहाभोवती फिरणाऱ्या इतर गोलांना उपग्रह म्हणतात.
उपग्रह सूर्याभोवती स्वतंत्रपणे न फिरता विशिष्ट ग्रहाभोवती फिरतात. तसेच स्वतःभोवती फिरतात
उदा. चंद्र हा पृथ्वीचा उपग्रह आहे कारण चंद्र पृथ्वीभोवती फिरतो.

लघुग्रह – ग्रहाच्या निर्मिती काळात ग्रह बनण्यात अपयशी ठरलेला लहान लहान खडक म्हणजे लघुग्रह.
मंगळ व गुरू या ग्रहादरम्यान अनेक लघुग्रह सूर्याभोवती परिभ्रमण करतात.

बटुग्रह – सूर्याभोवती प्रदक्षिणा घालणारी लहान खगोलीय वस्तू म्हणजे बटुग्रह.
प्लूटो हा आता बटुग्रह मानला गेला असून त्याचा परिवलन काल 6.38 दिवस तर परिभ्रमण काळ 248 वर्ष आहे.

धूमकेतू – चांदण्या रात्री अवकाशात क्वचित आढळणाऱ्या शेपूट असलेला गोल म्हणजे धूमकेतू.
धूमकेतेची शेपूट नेहमीच सूर्याच्या विरुद्ध दिशेस असते.
धूमकेतू चा अंतर्गत विविध घटकांच्या बर्फाळ समोरचे आणि बनलेला असतो असे मत विपल यांनी मांडले.
त्यानुसार धूमकेतू नामकरण डर्टीसनोबॉल असे करण्यात आले.

दीर्घ मुदतीचे धूमकेतू – सूर्याभोवती एक फेरी पूर्ण करण्यास दोनशे वर्षापेक्षा अधिक काळ लागतो.

अल्पमुद्दतीचे धूमकेतू – सूर्याभोवती एक फेरी पूर्ण करण्यास 200 वर्षापेक्षा कमी काळ लागतो.

राशी व नक्षत्रे – सूर्याला सूर्याभोवती फिरण्याच्या संक्रमण मार्ग भ्रमण मार्ग पूर्ण करण्यास एक वर्ष बारा महिने लागते.
सूर्याच्या संक्रमण मार्गाचे बारा भाग करून त्यातील प्रत्येक भागात राशी असे संबोधले जाते.
याशिवाय या संक्रमण मार्गाचे 27 भाग पाडून प्रत्येक भागात नक्षत्र असे नाव देण्यात आले आहे.
म्हणजे सूर्य आपल्या संक्रमण मार्गात बारा राशी किंवा 27 नक्षत्रातून भ्रमण करतो.

प्रकाशवर्ष – विश्वातील ताऱ्यांमधील अंतर इतके मोठे असते की ते मोजण्यासाठी सामान्य परिमाणे निरुपयोगी ठरतात म्हणून – ताऱ्यांमधील हे प्रचंड अंतर मोजण्यासाठी प्रकाश वर्ष हे परिमाण वापरतात.
एक प्रकाश वर्ष म्हणजे एका वर्षात प्रकाशित किरण जितके दूर जाईल ते अंतर.

सूर्यमाला (सूर्यकुल)
अवकाशातील सूर्य या मुख्य कार्याभोवती फिरणाऱ्या पृथ्वीसह आठ ग्रहांचा सूर्यमालेत समावेश होतो.

सूर्य –

• सूर्य या ताऱ्याचे स्थान सूर्यमालेच्या प्रमुख असून ते इतर 8 ग्रह त्याच्याभोवती फिरत असतात.
• वैशिष्ट – सूर्याची निर्मिती सुमारे 407 कोटी वर्षांपूर्वी झाली असावी.
• सूर्याचा व्यास : 13, 92000 हजार किमी
• सूर्याच्या पृष्ठभागाचे तापमान : अंदाजे 6000°च
• सूर्याचे वस्तूमान : 2 × 10^30 कि. ग्रॅ.
• (पृथ्वीच्या 3,32,900 पट)
• सूर्याच्या पृथ्वीपासूनचे अंतर सुमारे 14 कोटी 96 लाख किमी.
• सूर्य किरणे पृथ्वीवर पोहोचण्यास सुमारे आठ मिनिटे वीस सेकंद इतका कालावधी लागतो.

सूर्यमालेतील प्रमुख ग्रह =
ग्रहांचा सूर्यापासून क्रम :
1)बुध 2) शुक्र 3) पृथ्वी 4) मंगळ 5) गुरु 6) शनी 7) युरेनस 8) नेपच्यून
बुध व शुक्र हे ग्रह वगळता अन्य सर्व ग्रहांना उपग्रह आहेत.

1) बुध –

• सूर्याला सर्वात जवळचा आणि सूर्यमालेतील सर्वात लहान ग्रह.
• व्यास: 4880 कि.मी
• सूर्याभोवती प्रदीक्षाणा करण्यास लागणारा काळ 88 दिवस.
• सूर्यमालेतील सर्वात वेगवान ग्रह.
• बुध या ग्रहास एकही उपग्रह नाही.

2) शुक्र –

• सूर्यमालेतील सर्वात तेजस्वी ग्रह.
• पृथ्वीला सर्वात जवळचा ग्रह शुक्र.
• स्वतःभोवती पूर्वेकडून पश्चिमेकडे परिवलन करतो.
• व्यास: 12,400 कि.मी
• परिवलन काळ : 247 दिवस
• परीभ्रमण काळ : 224 दिवस

3) पृथ्वी –

• जीवसृष्टी अस्तित्वात असलेल्या सूर्यमालेतील एकमेव ग्रह.
• सूर्यापासून क्रमाने तिसरा ग्रह.
• उपग्रह पृथ्वीला चंद्र हा एकमेव उपग्रह आहे.

4) मंगळ –

• शुक्राप्रमाणेच मंगळ हा देखील पृथ्वीला सर्वात जवळचा ग्रह आहे.
• व्यास : 6792 कि. मी
• मंगळ हा त्याचा लालसर तांबूस रंगावरून सहजगत्या ओळखता येतो.
• परिभ्रमण काळ : 687 दिवस
• मंगळावरील वातावरणात कार्बन डाय-ऑक्साइड आणि बाष्प याची अधिकके असून तेथे प्राणवायूचा अभाव आहे.
• उपग्रहांची संख्या : मंगळाला दोन उपग्रह आहेत (फोबोज व डिमोज)

5) गुरु –

• सूर्यमालेतील सर्वात मोठा ग्रह.
• व्यास : 1,39,822 कि.मी.
• गुरु हा पृथ्वीच्या तुलनेत 1397 पटीने मोठा आहे.
• गुरु या ग्रहामध्ये 1397 पृथ्वी गोल समावू शकतात.
• मात्र गुरुचे वस्तुमान पृथ्वीच्या वस्तुमानाच्या केवळ 318 पट आहे.
• गुरुच्या पृष्ठभागावर पांढरे पट्टे आढळतात.
• गुरु हा या ग्रहाचे गुरुत्वाकर्षण सर्वाधिक आहे.
• गुरु या ग्रहाभोवतीदेखील शनीप्रमाने कडी आढळून आली आहे.
• गुरुचे उपग्रह 79 आहेत.

6) शनि –

• गुरु नंतरच्या सूर्यमालेतील दुसऱ्या क्रमांकाचा मोठा ग्रह.
• व्यास: 1,16,464 कि. मी (पृथ्वीच्या 9 पट)
• पिंगट निळा रंग ही शनीची महत्त्वाची खूण आहे.
• शनिभोवती दुर्बिणीतून स्पष्टपणे दिसणारी 9 कडी ( वलये) आढळतात. तर अस्पष्टकरी 3 आढळतात. उपग्रह : 62

7) युरेनस-

• हा ‘वासव’ या नावे देखील ओळखला जातो.
• युरेनस म्हणजे ग्रीक भाषेत आकाशांचा देव.
• 13 मार्च 1781 मध्ये जर्मन खगोली शास्त्रज्ञ विल्यम हर्षल यांनी शोध लावला.
• व्यास :50,724 कि.मी
• युरेनस ग्रहाचा आस खूपच कललेला असल्याने तो घरंगळत चालल्यासारखा दिसतो.
• उपग्रह : 27
• युरेनसच्या दक्षिण ध्रुवावरील उन्हाळा तब्बल 42 वर्षाचा असतो.

8) नेपच्यून –

• जॉन गेल (जर्मनी) याने नेपच्यून या आठव्या ग्रहाचा शोध लावला.
• व्यास : 49,284 कि.मी
• उपग्रह : 14
• नेपच्यून ग्रहावरील एक ऋतू 41 वर्षाचा असतो.