Constituent Assembly of India – भारतीय संविधान निर्मितीचा पाया

भारतीय संविधानाच्या निर्मितीसाठी स्थापन झालेली घटना सभा (Constituent Assembly of India) ही भारताच्या स्वातंत्र्यानंतरच्या राजकीय इतिहासातील एक महत्त्वपूर्ण संस्था होती. या सभेच्या माध्यमातून भारताच्या संविधानाचा मसुदा तयार करण्यात आला, ज्यामुळे भारत एक सार्वभौम, समाजवादी, धर्मनिरपेक्ष, लोकशाही प्रजासत्ताक म्हणून अस्तित्वात आला.

घटना सभेची स्थापना आणि रचना

घटना सभा 9 डिसेंबर 1946 रोजी नवी दिल्ली येथे प्रथमच एकत्र आली. या सभेची स्थापना ब्रिटिश सरकारच्या कॅबिनेट मिशन प्लॅनच्या अंतर्गत झाली होती. सभेतील सदस्य हे प्रांतीय विधानसभांच्या निवडणुकांद्वारे अप्रत्यक्षपणे निवडले गेले होते. एकूण 389 सदस्यांपैकी 292 सदस्य प्रांतीय प्रतिनिधी होते, 93 सदस्य संस्थानिक राज्यांचे प्रतिनिधी होते, आणि उर्वरित 4 सदस्य दिल्ली, अजमेर-मेरवाडा, कुर्ग आणि ब्रिटिश बलुचिस्तान या मुख्य आयुक्त प्रांतांचे प्रतिनिधी होते.

नेतृत्व आणि समित्या

घटना सभेचे पहिले तात्पुरते अध्यक्ष सचिदानंद सिन्हा होते, तर डॉ. राजेंद्र प्रसाद हे स्थायी अध्यक्ष म्हणून निवडले गेले. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या अध्यक्षतेखालील मसुदा समितीने संविधानाचा अंतिम मसुदा तयार केला. या समितीने विविध समित्यांच्या शिफारसींचा विचार करून मसुदा तयार केला, ज्यामध्ये नागरिकांच्या मूलभूत हक्कांचे संरक्षण, राज्याच्या धोरणात्मक तत्त्वांची मांडणी, आणि संघराज्यात्मक रचना यांचा समावेश होता.

महिलांचा सहभाग

घटना सभेत 15 महिलांनी सक्रिय सहभाग घेतला. त्यामध्ये हंसा मेहता, सुचेता कृपलानी, राजकुमारी अमृत कौर, विजयलक्ष्मी पंडित, आणि सरोजिनी नायडू यांचा समावेश होता. या महिलांनी स्त्रियांच्या हक्कांसाठी आणि सामाजिक न्यायासाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.

संविधानाचा स्वीकार

घटना सभेने 26 नोव्हेंबर 1949 रोजी संविधानाचा स्वीकार केला, आणि ते 26 जानेवारी 1950 रोजी अंमलात आले. या दिवशी भारत प्रजासत्ताक झाला, आणि म्हणूनच 26 जानेवारी हा दिवस प्रजासत्ताक दिन म्हणून साजरा केला जातो.

भारतीय घटना सभा ही विविधतेने नटलेली, पण एकत्रितपणे कार्य करणारी संस्था होती. या सभेच्या माध्यमातून तयार झालेले संविधान हे भारतीय लोकशाहीचे अधिष्ठान आहे, ज्यामुळे भारतातील प्रत्येक नागरिकाला समानता, स्वातंत्र्य, आणि न्याय मिळण्याची हमी दिली गेली.